Oda soğutucuları, gıda üretim ve depolama tesislerinde yalnızca birer ısı değiştirici değil; ortam havası ile doğrudan temas eden, dolayısıyla gıda güvenliğinde kritik rol oynayan bileşenlerdir. Özellikle taze et, süt, balık ve hazır yemek gibi mikrobiyal hassasiyeti yüksek ürünlerin bulunduğu alanlarda, oda soğutucuların hijyenik koşullara uygunluğu, doğrudan nihai ürün kalitesini etkileyen önemli bir faktör haline gelmiştir.
Oda soğutucuları, çoğu zaman tavan bölgesine ve dar montaj alanlarına yerleştirildikleri için erişimi zordur. Bu fiziksel sınırlamalar, rutin temizlik uygulamalarını güçleştirmekte ve kimi durumlarda tamamen ihmal edilmesine neden olmaktadır. Temizlik süreçleri genellikle manuel olarak yürütülmekte; lamel aralarında, fanlarda ve damla tavalarında biriken organik kalıntılar etkin şekilde temizlenememektedir. Ayrıca, temizlik sıvılarının yüzeylere eşit dağılmaması ve tahliye edilememesi gibi yapısal problemler, sistemde ölü hacimler yaratmakta ve bu bölgeler potansiyel mikrobiyal kaynaklar haline gelmektedir.
Makine mühendisliği perspektifinden değerlendirildiğinde, bu durum yalnızca operasyonel bir temizlik problemi değil, temizlenebilirlik gözetilmeden yapılmış mekanik tasarımların sistemsel bir sonucudur. Bağlantı detayları, yüzey pürüzlülüğü, sıvı tahliyesi ve iç köşe bükümleri gibi unsurlar dikkate alınmadan yapılan tasarımlar, hijyenik açıdan sürdürülebilir değildir.
Tüm dünyada gıda güvenliği konusunda yönlendirici durumda olan Küresel Gıda Güvenliği İnisiyatifi (GFSI), EHEDG ile işbirliği yaparak GFSI 2020 ve GFSI 2024 kapsamında JI ve JII Hijyenik Tasarım başlıklarını gündeme almıştır. Cihaz üreticilerinin JI ile ilgili gereksinimleri karşılamak üzere hazırlık yapmaları gerekmektedir.
Bu çerçevede üyesi olduğumuz EHEDG (European Hygienic Engineering and Design Group) tarafından tanımlanan hijyenik ekipman sınıflandırmaları önemli bir referans teşkil etmektedir. EHEDG tanımında, “Kapalı İşlemler”, normal çalışma sırasında, ürün ve ürüne temas eden yüzeyler cihaz civarındaki ortam ile etkileşime açık değildir. “Açık İşlemler”, ürün ve ürüne temas eden yüzeyler cihaz civarındaki ortam ile etkileşime açıktır.
EHEDG gıda temaslı sistemleri iki ana sınıfta tanımlar:
- Hijyenik Cihaz Sınıfı I: Ünitenin sökülmeden, yerinde (“Clean-in-Place”, CIP) temizlenebilir olması gerekir. Bu tür sistemlerde temizlik solüsyonu tüm yüzeylere ulaşabilmeli, hiçbir ölü hacim kalmamalı ve işlem sonrası tüm sıvılar kendiliğinden tahliye edilebilmelidir.
- Hijyenik Cihaz Sınıfı II: Ünitenin temizlenebilmesi için sökülmesi gerekir. Uygun şekilde yapılırsa hijyen sağlanabilir ancak uygulamada zaman, iş gücü ve hata riski yüksektir.
Oda soğutucuları, çalışma prensipleri ve montaj özellikleri itibarıyla EHEDG tarafından tanımlanan Açık İşlem, Hijyenik Cihaz Sınıfı I’de yer alırlar. Yani yerinde temizlenebilir sistemler kategorisine dâhildirler. Ancak sektörde yaygın olarak kullanılan mevcut uygulamalarda; erişim güçlüğü, bağlantı detaylarının uygun olmaması, sıvı tahliyesindeki yetersizlikler gibi nedenlerle bu sistemlerin etkin şekilde temizlenmesi çoğu zaman mümkün olamamaktadır.
Bu nedenle mühendislik açısından önümüzdeki hedef; soğuk oda soğutucularını EHEDG Hijyenik Cihaz Sınıfı I kriterlerine uygun hale getirecek tasarımlar geliştirmek olmalıdır. Bu kapsamda söz konusu ekipmanlar sökülmeden temizlenebilmeli, yüzeylerinde sıvı birikmemeli, kontaminasyon riski yaratan ölü hacim içermemelidir. Bunu sağlayacak yapısal çözümler; uygun yüzey pürüzlülüğü (Ra ≤ 0.8 μm), eğimli ve tahliyeli yüzey tasarımları, sızdırmazlık elemanlarının doğru konumlandırılması, ve ölü hacim oluşturmayan bağlantı noktaları ile mümkündür.
Oda soğutucu tasarımları, hijyenik tasarım ilkeleri açısından yeniden değerlendirilmesi gereken kritik sistem bileşenleridir. Özellikle sökümün pratik olmadığı senaryolarda bu cihazların EHEDG Hijyenik Cihaz Sınıfı 1 kriterlerine uygun şekilde tasarlanması; yalnızca temizlik sürekliliği açısından değil, aynı zamanda üretim verimliliği, enerji tüketimi ve bakım kolaylığı açısından da stratejik bir gereklilik haline gelmiştir.
Bu bağlamda Friterm Ar-Ge olarak, oda soğutucuların hijyenik tasarım kriterlerine uygunluğunu artırmak amacıyla; yerinde temizlenebilirlik, yüzey tahliyesi, ölü hacim azaltımı ve temizlik etkinliğini artırmaya yönelik mühendislik çözümleri üzerinde çalışmalar yürütmekteyiz.
